|
Nguyên
tắc “Thượng tôn pháp luật” (Rule of law) thường được hiểu với nghĩa
sơ khai là: “pháp luật có quyền lực cao nhất, trên tất cả mọi
người và mọi người đều phải tuân thủ pháp luật”. Ư nghĩa này, về
mặt lịch sử, xuất phát từ mơ ước của con người từ thời cổ đại mong
được sống một cuộc đời không phụ thuộc vào sự thất thường, lắm khi
tàn ác, của những kẻ có quyền. Aristotle của Hy lạp thế kỷ thứ IV
trước CN đă viết “xă hội phải được quản lư bằng pháp luật và
những người có quyền lực chỉ là người phục vụ pháp luật ”. Hàn
Phi Tử của Trung quốc thế kỷ thứ III trước CN cũng mong muốn
“pháp luật chứ không phải kẻ có quyền được điều khiển nhà nước.”
Tuy nhiên
“Thượng tôn pháp luật” (với ư nghĩa sơ khai vừa nêu) không những
chưa đủ để con người tránh được sự tàn ác, xảo trá của kẻ cầm quyền,
mà, như lịch sử và thực tại cho thấy, c̣n trở thành vỏ bọc “hợp pháp”
cho sự thống trị, đàn áp của những kẻ cầm quyền độc đoán. Adolf
Hitler đă dùng luật để tiểu trừ người Do thái, các lănh đạo cộng sản
trong thế kỷ XX đă tạo ra luật để cướp đoạt tài sản, “ngăn sông cấm
chợ” và nẫng đi những tự do vốn đă ít ỏi của dân chúng và ngay gần
đây, Taliban đă dùng luật để phá tan hai pho tượng Phật độc nhất vô
nhị của loài người!
“Thượng tôn
pháp luật” với ư nghĩa đầy đủ và hiện đại phải được gắn kết một cách
hữu cơ với sự tổ chức, vận hành của các cơ quan quyền lực của nhà
nước, xă hội và có mục đích tối hậu nhằm bảo vệ quyền con người. Để
“Thượng tôn pháp luật” đáp ứng được đúng ước mơ nguyên thủy của con
người, các học giả hiện đại đă chỉ rơ “Thượng tôn pháp luật” phải
được đặt trên bốn nền tảng sau đây:
1. Pháp luật
phải có khả năng dễ dàng buộc các cơ quan nhà nước và mọi nhân viên
của nó phải có trách nhiệm, phải trả giá thích đáng cho mọi hành vi
sai phạm.
2. Pháp luật
phải rơ ràng, công khai, ổn định và công bằng và phải nhằm mục đích
bảo vệ các quyền cơ bản của con người.
3. Qui tŕnh
phê chuẩn pháp luật, thực thi pháp luật và bảo vệ pháp luật phải đảm
bảo tính hiệu lực, công bằng và tính sẵn sàng chịu sự giám sát và
chấp nhận nhu cầu thay đổi của dân chúng.
4. Quá tŕnh
phán xử (bảo vệ công lư) phải do những thẩm phán, luật sư có đạo đức,
độc lập và đủ năng lực thực thi. Các viên chức tư pháp phải có đủ về
số lượng, được đảm bảo thích đáng về nguồn lực, phương tiện khi thi
hành công vụ và họ phải thể hiện được tính đa nguyên trong cấu trúc
xă hội.
“Thượng tôn
pháp luật” cũng như “Nhà nước pháp quyền” ngày nay đă trở thành
những tiêu chuẩn, nền tảng của một xă hội văn minh. Những nguyên tắc
này đă phổ quát và đúng đắn đến mức mọi chính quyền độc đoán đều
không thể từ chối tán thành, bất chấp cả nguồn gốc phương Tây. Chỉ
khác là những chính quyền độc đoán luôn trắng trợn giấu diếm và
ngang ngược biện bạch cho sự thiếu vắng bốn nền tảng kể trên.
Cách nay hơn
250 năm Montesquieu đă có một nhận định bất hủ “Kẻ cầm quyền độc
đoán chả có pháp luật ǵ ngoài sự tùy tiện tai hại cho toàn xă hội.”
(le despote n'a aucune règle, et ses caprices détruisent tous les
autres). Điều đó cũng có nghĩa là nhân dân chẳng cần phải tôn trọng
pháp luật, nếu pháp luật đó chỉ do những kẻ độc đoán quyền lực và
thuộc hạ của chúng tạo ra. |
